Ağız
özellikleri bakımından Kelkit ilçesini 2 grupta incelemek mümkündür:
1- Kelkit ağzı
2- Gümügöze ağzı
Örnek olarak gitmek fiiliningelecek zaman birinci tekil şahısta kullanımı her
iki ağızda şöyledir:
Gidecem : Kelkit ağzı
Gidecim :Gümüşgöze ağzı
Aslında çok detaylı bir inceleme yapılacak olursa bütün yerleşim birimlerinin
hemen hemen birbirlerinden az cok ağız özellikleri itibariyle ayrıldıkları görülür.
Ama biz Kelkit ağzını baz olarak alarak birkaç noktayı vurgulamak istiyoruz.
Kelkit ağzında kelirnelerin başında bulunan k ünsüzü g ünsüzü olarak telaffuz
edilir. Örneğin koç goç olarak, koyun goyun olarak. Ayrıca bu ünsüzün kelime
başı, kelime ortası ve kelime sonunda h ünsüzüne dönüştüğü görülmektedir, Örnek
olarak, kumar(humar), yaka(yaha), sandık (sanduh) örnekleri verilebilir.
KELKİT AĞZIYLA FİİL ÇEKİMLERİ
Şimdiki zamanda (gitmek); gidiyrim, gidiysin, gidiy, gidiyrük, gidiysiz, gidiyler.
Gelecek zaman (gelmek); gelecem, gelecen, gelecek, gelecük, gelecesiz, gelecehler.
Di’li geçmiş zaman (bakmak); bahdım, bahdın, bahdı, bahduh, bahdiz, bahdular.
Miş’li geçmiş zaman (görmek); görmüşdüm, görmüşdün, görmüşdü, görmüşdük, görmüşdiz,
görmüşdüler.
FİİLERİN OLUMSUZ ÇEKİMLERİ
Gedmeyrim, gedmeysin, gedmey, gedmeyrük, gedmeysiz, gedmeyler.
Gelmiyecem, gelmiyecen, gelmiyecek, gelmiyecük, gelmiyecesiz, gelmiyecehler.
Bahmadım, bahmadın, bahmadı, bahmaduh, bahmadiz, bahmadılar.
Görmemişdim, görmemişdin, görmemişdi, görmemüşdük, görmemüzdiz, görmemüşdüler.
YEREL
SÖZCÜKLER
Abrul :Nisan ayı
Abu :Bu
Acuh :Azıcık
Ağulanma: Zehirlenmek
Ağuz: İneğin doğum sonrası ilk sütüyle yapılan yiyecek
Ahbun: Hayvan gübresi
Ahırı :Sonuçta
Alaf :Ot, saman
Aluç :Yabani dağ meyvesi
Allasan :Allahını seversen anlamında yalvarma nidası
Alıştırmak :Tutuştumak
Allalem: Galiba, herhalde
Anik: Ekşimemiş hamur
Arustag :Tavan
Atlet :Fanila
Avara :Kasım ayı
Ayahlaran :Ayaklarına kapanayım
Ayam :Hava
Baca: Evin tavanı
Bardabaş: Boş gezen
Balak:Ayı yavrusu
Bana garer: Bana göre
Behe, beye Vücuttaki iz, ben
Bi tevür :Bir türlü
Bügelek: Büyük sinek
Bıldır :Geçmiş yıl
Bibi :Hala
Bitike:Bir parça
Bicimcik :Bir parça
Bipırtik :Bir parça
Boynuk :Boynu eğri
Burç :Ağacın ince dalları
Buymak :Üşümek
Besleme :Evlatlık
Cavramak :Bir işi yapmak için gayret göstermek
Cıgızlamak :Oyunbozanlık etmek
Cimcik :Çimdik
Cızlavut :Lastik ayakkabı biçimi
Cağ: Örgü yapılan demir çubuk
Ceğet :Eylül ayı
Camuş :Manda
Cıcık: Yeni
Cecim :Bir çeşit kilim
Cıbıl :Yoksul
Cıbız :Kel
Culluk :Hindi
Cılbırı: Bir çeşit çorba
Cıllıp :Fazla (yağ)
Cılı: Zayıf
Cırıt atmak :Koşarak uzaklaşmak
Cimcikleme: Cimdik atma
Cıt:Uç, kenar
Cücük: Civciv
Cıngıl: Çan
Çalhama Ayran
Çaput: Bez parçası
Çar :Çarşaf
Cırnak :Tırnak
Çedene: Küçük kurut
Çemiç: Dut meyvesi
Cegert :Güz ekininin çimlenmesi
Çemkürmek: Birine karşı gelmek
Cılgar :Sulama suyununu tarlada serbest bırakılması
Çiğit: Çekirdek
Çimmek: Yıkanmak
Çit :Yazma
Darış :Geniş olmayan, dar olan
Davun: Zehir
Dadah :Çoçuk yemeği
Dirgen: Yaba
Davar: Koyun sürüsü
Dehre: Küçük balta
Dek :Şeker pancarı
Densiz: Usulune göre davranmayan
Deyha :İşte orada
Deynek: Odun çubuk
Dınmak :Koşmak gelmek
Didmek: Karıştırmak, yünü gevşetip açmak
Doluhmak: Ağlayacak duruma gelmek
Düğlemek :İliklemek
Düğe: Doğurmamış inek
Eğiş :Hamur kesme aleti
Ecük cücük: Çoluk çocuk bez
Elbezi :Peçete olarak kullanılan
Emice :Arkadaş, dost,amca
Emelli :Güçlü, kuvvetli
Erfene: Masrafları ortak paylaşılan ziyafet
Eke :Çok bilen, çok konuşan
Esvap: Çamaşır
Evermek: Evlendirmek
Eşgere :Aşık,aşikar
Essah: Gerçek
Fenikmek: Bağırarak yalvarma
Farşa: Edepsiz kadın
Ferik: Küçük tavuk
Fınfirik :Çocuk oyuncağı. Topaç
Fışkı :Hayvan gübresi
Foturaf: Fotoğraf
Fetir :Yufka
Gabala: Götürü iş
Gedek: Manda yavrusu
Gaga :Çocuklar için kullanılan yiyecek
Gejgere :Hayvan gübresi taşımaya yarayan tahta kasa
Gaygana: Hamurdan yapılan bir ceşit yiyecek
Gayhı :Kızak
Gayış: Kemer
Gayle: Dert, sıkıntı
Gazel: Dökülen ağaç yaprakları
Gıcır :Yeni
Gıldik: Koyun, keçi gübresi
Gırevi :Çiğ, kırağı
Gızıllanma: Bir şeyi çok arzu etme
Goldik: Kuyruğu kesilmiş hayvan
Gor :Ata, cet
Görem :Güya
Gudu: Küçük çukur
Gulk: Kuluçkaya yatan tavuk
Günnükçü :Yevmiyeyle calışan
Güzelcenem: Güzelce
Gada: Büyük ağabey
Garsuk :Karın etleri
Gollik: kısa
Gayser :Parça, kısım
Gavut: Unun kavrulmuş hali
Gendüme :Dibekte dövülmüş buğday
Gıdik: Oğlak
Gıcıt :Küçük öküz arabası
Gılla: Gelincik çiçeği
Gıdılıç: Serçe parmağı
Gavar: Su arkından tarlaya açılan ağız
Gıgırt: Kancalı odun, omuzluk
Gilevlemek: Bileylemek
Gındırlamak: Yuvarlamak
Gınıhmak: Arzulamak
Gırnap: Küçük ip
Gırgıt: Cimri
Gızırik: Kızarmış
Gıyılı: Tepsi
Gobal: Değnek
Gobça: Düğme
Gocik:Mont
Goç: Ekim ayı
God:Ölçü birimi
Gogles: Salyangoz
Golot :Yağlı kete
Goşgoz :Tarla yemişi
Gorbagor :Sütü bozuk
Gön: Deri
Göresmek: Özlemek
Gudik :Köpek yavrusu
Gugul :Başlık, bere
Gurut :Piramit şeklinde kurutulmuş yağurt
Guzzik: Kambur
Güğüm :Bakır su kabı
Gumbuz :Yumruk
Gücük: Şubat ayı
Güllap :Menteşe
Haçan: Madem ki
Hayf:
Öç, intikam
Halbuysam: Halbuki
Harmutlamak: Ilık hale getirmek
Halastar: Bakır kova
Haltek: Gevşek
Haşıl: Yerel bir yemek
Haşa :Büyük çuval
Hayat: Hol
Harer :Çuval
Helke :Kova
Herk:Sürülmüş, ekilmemiş tarla
Herslenmek: Kızıp bağırmak
Hevlek :Tarlanın küçük parçalara ayrılması
Hıdırgen :Yerinde duramayan
Hışır :Kırık dökük
Hırtlik: Bol, çok (boğaz)
Hıllik: Eski
Hızanlık etmek: Aç gözlülük etmek
Hoho: Canavar, hortlak (çocok için)
Horik :Baca
Hotelek: Gırtlak çıkıntısı
Hozan:Biçilmiş tarla
Hök: Ağır
Hörelenmek: Sinirlenip karşı gelmek
Hökür hökür:Hüngür hüngür
Hugul :Yığın
Huşgi :Hayvan gübresinin kurutulmuş hali
İçerlemek: Alınmak
İki cannı :Gebe
İşmar: İşaret
İştik: İşte
İg :Yün eğirme aleti
İstikan: Çay bardağı
İşik: Gömlek
İt dirseği: Arpacık
Kahmut: Tarla yemişi
Kal: Olgunlaşmamış
Karakış: Aralık ayı
Kavurga: Kavrulmuş buğday
Kav :Kibirli, gururlu
Katık: Ayran
Kalik: Ayakkabı
Kartol: Patates
Kelem :Lahana
Kersen: Kurut ezilen tahta leğen
Kesilim :Güzelim
Kelgür :Süzgeç
Kevyeni: Becerikli
Kefter: Kötü, çirkin
Kem: Çayır otundan yapılmış bağ
Keşgem: Keşke
Kırız: Kesilmiş, yolunmuş
Kırtik: küçülmüş parça sabun
Kip :Sağlam
Kıskılamak: Köpekleri kapıştırmaya çalışmak
Kınkız: Oyunda kazananın mağluba vurduğu yumruk.
Kızırik :Çok yanmış
Kiraz: Haziran
Kurun: Hayvanların su içtiği, aynı zamanda tahıl yıkanan çeşme
Kopçik :Sap kısım
Köstüre :Bıçak, nacak gibi aletleri bileme taşı
Koz :Kuzu barınağı
Kurik :Tay
Kurun: Çeşme önlerinde su ile dolu kanal
Küt: Felç
Kuz: Kuzey
Külek: İçine yağ konulan tahta kap
Kuşt: Şişlik
Lülük: İbriklerin su akıtılan kısmı
Löküz: Gazla yanan lamba
Lepüstek :Yassı, düz
Loğ: Bacalardaki toprağı sıkıştıran silindir taş
Lığ: Sel ile gelen kum
Mabeyn :Salon
Mal: Büyük baş hayvanlar için kullanılır.
Mangur: Hayvanların boynuna takılan ağaçtan yular
Manzilik :İnce bulgur
Masta: Büyük değnek
May: Sığıra sesleniş
Megel: Çapa yapılan alet
Meşebe: Su kabı
Medek :Manda
Mıngır: Para
Möhkem :Kip, sağlam
Mozik: Erkek dana
Merek :Samanlık
Mertek :Kalın ve uzun ağaç
Mıh :Çivi
Miltan :Gömlek
Motor: Traktör
Musmar: Büyük çivi
Nahır: Sürü
Orak :ayı Ağustos
Omaç: Fındıklı çorba
Ot ayı :Temmuz
Öğür: Hayvanların çiftleşme hareketi
Öllemek: Çocuğu uyutmak
Ötenneri :Geçmiş günlerde
Pağla: Fasulye
Parlım :Bari
Part :Buğday yığını
Periktirmek: Ürkütmek
Peşkir: El havlusu
Van :Hitap şekli
Pir :Odun dalı
Pisik: Kedi
Pürçüklü: Havuç
Pahar: Çeşme
Partal :Abartı
Parduç :Fırın sileceği
Peke: Oturulan alçak kaldırım
Pestik :Hizmetkar
Peytambal: Tembel
Pin: Kümes
Poşa: Gezgin, göçmen
Salahana :Başı boş, serseri
Sınıhçı: Kırık-çıkık işiyle uğraşan
Sıvarmak: Sulamak
Siron :yufkadan yapılmış bir çeşit yemek
Siyam :Karış
Sahoyluk: Ahır süpürgesi
Sırımak: Yorgan dikmek
Sitil: Küçük yoğurt kabı
Soyha :Kötü, işe yaramaz
Suluğ :Eski evlerde yıkanılan yer
Süpürtmek :Kovalamak
Şıtanmak :Birisine güvenmek
Şor :Çok tuzlu
Söve :Kapı çerçevesi
Sufat :Yüz, çehre
Sürgüç: Yerleri silmeye yarayan bez
Sütlü :Sütlaç
Şoğurt :Salya
Şoşartmak: Abartmak
Tar :Tavuk tüneği
Tekne :Hamu yoğrulan tahta kap
Teşt :Leğen
Tekmük :Tekme
Terek: Raf
Tentene: Dantel
Tevür :Türlü
Tırkıç: Çit kapısı
Tize :Teyze
Tump :Tarlaları ayıran tümsek
Yamsulamak: Taklit etmek
Yeylik :Hafif
Yıngırlama: Yuvarlama
Zaarki :Demekki
Zehlenmek: Alay etmek
Tezmek :Hayvanların sağa sola koşuşması
Tike: Bir parça, azıcık
Tuluk :Yayık
Üstencelik :Üstelik
Yazı: Kır, arazi
Yuha :Sığıra sesleniş
Yöreme :Değirmende biriken un kalıntısı
Zemheri: Ocak ayı
Zırha :Kilit
Zibil Çöp
